Şimdi… Diyelim ki “hangi deprem bildirim uygulaması en iyi?” diye soran bir yazı okudunuz. Ama bu yazı size öylesine “işte budur” demiyor. Sorunlu, eleştirel, hatta biraz provoke edici bir bakış açısı sunuyor. Çünkü bana göre, “en iyi deprem uygulaması” diye tek bir uygulamayı öne çıkarmak harika bir fikir gibi görünse de, aslında bu yaklaşım oldukça naif — ve tehlikeli olabilir. Aşağıda nedenini anlatıyorum.
Başlangıç: Neden bu yazıyı yazıyorum?
Deprem bildirim uygulamalarının reklamı yapılırken, sanki bir sihirli düğmeye basınca “güvende oluyormuşsunuz” yanılsamasına kapılıyoruz. Peki ya uygulama gecikirse? Ya veriler yanlış çıkarsa? Ya da hiç bildirim gelmezse? Deprem teknolojisi hâlâ kusurlu — ve biz buna inanmak istiyoruz. Bu yüzden bu yazı, korku değil gerçeklik üzerine. Çünkü “uygulama = güvenlik” denklemi, bir köprü inşaatının yegâne teminatı değil: belki bir korkuluk. Ama tek başına değil.
Deprem Uyarı Uygulamaları: Gerçekten Ne Anlama Geliyor?
Deprem erken uyarı sistemleri (EEW) — bir deprem olacak diye önceden haber vermek değil, sarsıntı başladıktan sonra gelen ilk küçük sinyalleri (örneğin P dalgasını) algılayıp, yıkıcı sarsıntı (S dalgası) öncesinde alarm vermek üzerine kuruludur. ([Vikipedi][1])
Bazı uygulamalar resmi sismik ağlardan (örneğin veri merkezi, jeofizik enstitüleri) gelen bilgilerle çalışırken, diğerleri telefonunuzun ivmeölçerini kullanıp anonim ağlar vasıtasıyla sismik aktiviteyi tespit etmeye çalışır. ([DonanımHaber][2])
Bu görünürde mantıklı: teoride birkaç saniye fark bile hayat kurtarabilir. Ama gerçek hayatta “teori” ile “fiili kullanım” arasındaki uçurum apaçık.
Neden “Tek Bir En İyi” Yoktur?
– Her uygulamanın sınırı farklı
Mesela Deprem Ağı (Earthquake Network), Android ve iOS’ta popüler, Türkiye’de çok indiriliyor, bu yüzden geniş bir kullanıcı tabanıyla “sismograf ağı” oluşturuyor. ([Ulusal Kanal][3])
Ama bu, merkeze uzak küçük bir yerde yaşıyorsanız ya da uygulamayı kullanan kimse yoksa, bildirim almayabileceğiniz anlamına da gelebilir.
Öte yandan Android Deprem Uyarı Sistemi — tüm Android cihazlara gömülü — kullanım yaygınlığı ve kapsama alanı avantajı sunuyor. ([DonanımHaber][2])
Ancak bu sistem iOS’u kapsamadığı için iPhone kullananlar için bir çözüm değil.
Yani: A cihazı bir kesimde iyiyken, başka kesimde işe yaramıyor; B cihazı başka kesimde avantajlı. Birini “en iyi” ilan etmek, gerçekte pek çok kullanıcıyı haksız değerlendirmek olur.
– Erken uyarılar her zaman doğru değil
Bazı uygulamalar politikaları, coğrafi konum hataları, veri gecikmeleri, kullanıcı yoğunluğu gibi sebeplerle “yanlış alarm” verebilir veya “alarm gecikmesi” yaşayabilir. Bu hem panik yaratır hem de kullanıcı güvenini sarsar — hatta “uygulama işe yaramıyor” algısı oluşur.
Ayrıca, sismik veri toplayan uygulamaların merkezi ölçüm ağları kadar güvenilir olduğu da kesin değil. Örneğin MyShake gibi telefon tabanlı ağlar teoriye göre umut vaat etse de, yoğunluk düşükse tespit gücü zayıf kalabiliyor. ([DonanımHaber][2])
– “Tek uygulama” fikri güvenlik yanılsaması yaratır
Deprem gibi doğa olaylarında “uygulamaya güven” düşüncesi, fiziksel güvenlik önlemleri (bina dayanıklılığı, acil çıkış planı, güvenli alan bilgisi, hazırlık vb.) ile beraber olmalı. Sadece telefonda bir uygulama olduğu için “ben hazırım” demek, köprünün korkuluğuna değil de fotoğrafına tutunmak gibi olur.
Öne Çıkan Uygulamalar ve Sıkıntıları
Deprem Ağı (Earthquake Network): Yaygın kullanım + iOS/Android desteği. Fakat veri tabanı, kullanıcı sayısına bağlı olduğu için kırsal/az nüfuslu alanlarda işlevi düşebilir.
Android Deprem Uyarı Sistemi: Türkiye çapında Android kullanıcılarına otomatik bildirim. iOS yok. Bazı erken uyarı uygulamalarının aksine, kullanıcı müdahalesine gerek yok. Ama tek platform sınırlaması büyük.
MyShake: Akademik temelli, ivmeölçer kullanan bağımsız sistem. Küresel bir “citizen science” ağı; teorik potansiyel var. Ancak Türkiye’de yaygın değil ve çok az kullanıcı olursa tespit gücü düşük. ([arXiv][4])
Resmî uygulamalar (örneğin AFAD)’nın uygulamaları / kaynak odaklı uygulamalar: Resmî veri ve harita + geçmiş deprem arşivi + bilgi rehberi gibi avantajlar. Ama genelde “erken uyarı” değil “bilgilendirme” odaklı — yani sarsıntı başlamadan önce değil, sonra bilgilendirme. ([AFAD][5])
Provokatif Sorular: Gerçekten Ne Bekliyoruz?
Eğer “uygulama = güvenlik” olacaksa, neden hâlâ betonarme binalarımız depreme dayanamıyor? Telefon uygulaması mı bina mühendisliği sorunlarını çözüyor?
Deprem gibi doğal afetler için neden sadece “bildirim”e güveniyoruz; güvenli bina, tahliye planı, bilinçlendirme, hazırlık gibi somut adımları ne zaman gündem yapacağız?
Hâlâ erken uyarı sistemi eksikliği varken, “telefon uygulamasına güvenin” demek ne kadar sorumlu?
Sonuç: “En iyi” Değil — “Duruma Göre En Uygun”
Deprem bildirim uygulamaları kesinlikle önemli, hatta hayat kurtarabilir. Ama bir “kurtarıcı” gibi görmek yerine, bir yalnızca bir araç olarak değerlendirmek gerekiyor. Hangi uygulamanın sizin için iyi olduğu; cihazınız, yaşadığınız yer, kullanıcı sayısı, telefonunuzun işletim sistemi gibi değişkenlere bağlı.
Tek uygulamaya güvenip diğer önlemleri ihmal etmek sorumsuzluk olur. Uygulama = güven değil; ama uygun uygulama + bilinç + gerçek hazırlık = kısmen güven sağlayabilir.
Belki bir soru daha soralım: Elektronik uyarı sistemlerine bu kadar mı bel bağladık — yoksa deprem bilincini bir adım ileri taşımak için ne zaman somut bir toplumsal sorumluluk alacağız?
[1]: “Earthquake early warning system”
[2]: “Depremi önceden haber veren uygulamalar: En iyi program hangisi …”
[3]: “Türkiye’de en çok kullanılan deprem uygulamaları: Depremi önceden …”
[4]: “MyShake: Detecting and characterizing earthquakes with a global smartphone seismic network”
[5]: “Deprem Mobil Uygulaması – AFAD”